VERANTWOORDING 22 april juli 2002 menukaart verantwoording copyrights oproep met dank aan Een levensgevoel of mentaliteit De onderwerpen in dit 'boek' behoren tot het vegetarisme in een ruime zin van het woord. Behalve vegetararisme en veganisme, is er ook aandacht voor de dierenrechtenbeweging (AR), dierenbevrijding, de niet-vegetarische acties in 1996-1997 van J.J. Voskuil, Koos van Zomeren e.a. tegen de bio-industrie of de gebeurtenissen rondom de vermoorde Belgische veearts Karel van Noppen. Het accent ligt steeds op de mentaliteit of het levensgevoel waarvan het 'vegetarisme' een uiting kan zijn. Vandaar de aandacht voor motieven en levensbeschouwingen. Aangezien het woord 'vegetarisme' pas in de negentiende eeuw ontstond kan men eigenlijk niet spreken van de geschiedenis van het vegetarisme voor de negentiende eeuw. Het zou juister zijn om de vroege geschiedenis van het vegetarisme te laten opgaan in drie grotere geschiedenissen: 1) de geschiedenis van de relatie mens-dier, 2) de culinaire geschiedenis en 3) de godsdienstgeschiedenis. Maar het zou te veel werk zijn om deze drie historische thema's steeds consequent uit te werken. Bronnen Twee belangrijke 'papieren' geschiedenissen van het vegetarisme werden geraadpleegd en verwerkt: Janet Barkas, Het groene geloof (1979) en Spencer, The Heretic's Feast (1995). Elk hoofdstuk eindigt met een bronnenlijst met korte titels. Indien de internetbronnen bekend zijn, kan men de originele teksten direct raadplegen door de links te volgen. Als ze tenminste niet verouderd zijn: het zou te veel werk zijn om deze links up-to-date te houden. De volledige titels zijn opgenomen in de bibliografie. Hierin is naast de gebruikte literatuur een groot aantal andere titels op het gebied van het vegetarisme (in ruime zin) geïnventariseerd plus alle andere geraadpleegde literatuur die niet altijd het vegetarisme als onderwerp heeft. Navigatie De index-pagina van dit boek bevat de inhoudsopgave of menukaart. Vanuit de menukaart is elke pagina van dit electronisch boek te bereiken. Elk geschiedenishoofdstuk begint en eindigt met drie links. De eerste link is een terugverwijzing naar de genoemde menukaart. Dan volgen steeds twee links die overeenkomen met vooruit- of terugbladeren zoals omslaan en terugbladeren in een gewoon boek. Sommige pagina's bevatten twee of meer hoofdstukken; in dat geval vindt men aan het begin van de pagina overeenkomstige extra interne links naar het betreffende subhoofdstukje op diezelfde 'pagina'. De overige pagina's (zoals de bibliografie en deze verantwoording) zijn uitsluitend te bereiken vanuit de menukaart, waarnaar ze ook weer terugverwijzen. Hier is vooruit- en terugbladeren dus niet mogelijk. Pretenties Deze 'geschiedenis' is spontaan ontstaan. Spoedig nadat ik met schrijven was begonnen, bleek hoe moeilijk het is om de geschiedenis van het vegetarisme in kaart te brengen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de gnosis ten tijde van het vroege christendom en de talloze verwarrende dwarsverbanden en overlappende invloedssferen van de verschillende religieuze stromingen uit deze periode. Dit dan nog afgezien van soms moedeloos makende partijdigheid van de verschillende auteurs over dit onderwerp. Er zouden jaren van studie nodig zijn om een betrouwbaar beeld te schetsen van deze bewegingen die voor het historisch vegetarisme van zo'n groot belang zijn geweest. Ik heb geen specifieke historische scholing genoten en ben ook anderszins niet actief als professioneel schrijver of onderzoeker. Voordat ik aan dit boek begon wist ik, hoewel bijna twintig jaar praktiserend vegetariër, van het vegetarisme nauwelijks iets af. Enige bescheidenheid is dus op zijn plaats. Ik pretendeer niets fundamenteels bij te dragen aan de kennis van de geschiedenis van het vegetarisme, al neem ik af en toe de vrijheid om enkele eigen ideeën over die geschiedenis van het vegetarisme hier op te schrijven. Werk in ontwerp De lezer komt trouwens een kijkje nemen in een rommelige, slordige keuken. Het is ongebruikelijk en riskant om je gasten in de keuken binnen te laten. De uitdrukking 'werk in uitvoering' zou nog teveel suggereren dat er een uitgewerkt plan gereed ligt voor nog te voltooien geschiedenis van het vegetarisme of dat de gepubliceerde hoofdstukken ook áf zijn. Dit is niet zo. Elk nieuw hoofdstuk heeft invloed op de rest en conclusies moeten soms worden herzien. Er staan ook nog veel fouten in, van collosale blunders tot onafgemaakt zinnen en andere sullige taalfouten. Voorlopig is het wachten op een moment dat bepaalde vegetariërsportretten en conclusies zich beginnen uit te kristalliseren. NOTE ON COPYRIGHTS These pages are about the history of vegetarianism. The main text is in Dutch. English readers may find the Bibliography of Vegetarianism useful. I am not paid for my work and claim no copyrights. In return, I hereby ask permission to use the pictures found on internet. I have put links to the original sources. If the pictures violate copyrights, please send a note to Jeroen Vuurboom (type 'jeroenvu' for @xs4all.nl). All texts can be copied and distributed for non-commercial purposes, and only if the texts are properly referred to (author, date/version, internet link) and remain intact. However, one cannot copy or redistribute the images or longer quotes from primary sources I have used. Please note, all texts are provisional and keep changing regularly. The publication of this ebook is part of an experimental idea to make the internet a good free source of information. Maybe at this moment already one billion people from all over the world have access to internet. If only 1 % of all users would only once in a lifetime publish a book or article, internet would already be among the very best of the world libraries. I am thankful for the many beautiful, witty, intelligent, tasty, useful and entertaining websites that I have visited and I am pleased to make my own modest contribution. OPROEP AAN DE LEZERS Was Dèr Mouw een vegetariër? Misschien weten lezers het. Of wellicht kennen zij andere hele, halve en bijna-vegetariërs uit de Nederlandse geschiedenis. Tot nu toe valt de oogst een beetje tegen. Foei lezer! U was wel scheutig met complimentjes, maar ik kreeg weinig vegetariërs van u. Ik vond Erasmus en Domela Nieuwenhuis. Hildebrand was geen vegetariër, wel schreef hij over 'het beestenspel'. Maar hoe zit het bijvoorbeeld met Hadewijch, Ruusbroec, Thomas a Kempis, Cornhert, Huygens, Spinoza, Bilderdijk, Kneppelhout, Busken Huet, Multatuli, Albert Verwey, Frederik van Eeden (hij móet haast wel een vegetariër zijn geweest), Couperus, Arthur van Schendel, Henriëtte Roland Holst, Carry van Bruggen, J.H. Speenhoff, Paul van Ostaijen, Lucebert, Buddingh, Judith Herzberg, Cees Nooteboom, Jotie T'Hooft, Dick Hillenius (hij schreef Tegen het vegetarisme), J.J. Voskuil, Koos van Zomeren, Mensje van Keulen, Charlotte Mutsaers, Joost Zwagerman? Waren zij allemaal géén vegetariërs? Heeft W.F. Hermans soms ooit iets geschreven over het vegetarisme, voor of tegen? Of Brandt Corstius? Rudy Kousbroek? Jan Blokker? Graag uw reacties (zet 'jeroenvu' voor @xs4all.nl). MET DANK AAN Arne Moll, Arthur Hagen, Bart Severein en Marjon Kok, Bert Stoop, Bonne Rook, Carla Groenewegen, Complekz (ARA), Frank Despriet, Fred, een zekere Gabriël Silezius, A.T. Geerdink, Hans van Boven, Hans Koonings, Hans Littooy Jr., Henry Schoen, James Parker, Jean-Paul Mulders, Jos Horikx, José Wouters, Kurt Hansen, L. Arets, Marloes, Martine van Trigt, Natacha Groot, Nathalie Dewalhens, Rob Dekker, Ron Stoffers (hij zond veel gegevens), Sander Gerritsen, Carla Hoetink, Tobias Leenaert, Walter Vuurboom, Warnar Moll, Wim de Kok, Wim Leene, Wim Nijenhuis, Wim Willems en veel anderen voor hun belangstellende of kritische reacties, aangebrachte onderwerpen, verbeteringen, discussiepunten, links, aanwijzingen, tips, en materiële of technische hulp. menukaart verantwoording copyrights oproep met dank aan