Klimaatconferenties hebben de neiging om te mislukken. Velen zien ook de klimaattop in Kopenhagen van 7 - 18 december 2009 als een mislukking. Het volgende is een vertaling van 'How do I know China wrecked the Copenhagen deal? I was in the room'. Het stuk van de Britse journalist Mark Lynas verscheen in de The Guardian van 22 dec 2009. Lynas maakte deel uit van de delegatie van de Maldiven en was aanwezig bij het overleg op de laatste avond. Dit was een overleg achter gesloten deuren waaraan alleen de machtigste landen meededen. Lynas beschrijft de kwalijke rol die China speelde bij dit overleg.
Kopenhagen was een ramp. Daarover is men het wel eens. Maar wat er zich werkelijk heeft afgespeeld, dreigt verloren te gaan temidden van de spin en de onvermijdelijke beschuldigingen over en weer. China heeft de gesprekken laten mislukken en Barack Obama opzettelijk vernederd. Daarna drong het aan op een verschrikkelijke "deal", in de hoop dat de westerse leiders zouden weglopen en zo de schuld voor het mislukken van de top op zich zouden laden. Ik was aanwezig in de kamer en zag het gebeuren.
De strategie van China was eenvoudig: blokkeer de open onderhandelingen twee weken lang, en zorg er daarna voor dat er tijdens het eindoverleg achter gesloten deuren zo weinig overblijft dat het lijkt alsof het westen opnieuw gefaald heeft ten koste van de armste landen. En inderdaad, ze trapten er allemaal in: de agentschappen van de hulverleningsporganisaties, de maatschappelijke organisaties en de milieugroepen. Christian Aid noemde het uitblijven van een akkoord "het onvermijdelijke resultaat van de weigering van de rijke landen om de zware last van hun grote eigen verantwoordelijkheid op de schouders te nemen." En Friends of the Earth International tierde: "De rijke landen hebben de ontwikkelingslanden de les gelezen."
Voorspelbare reacties, maar de waarheid is precies omgekeerd. Zelfs George Monbiot, in The Guardian van gisteren, maakte de fout om de schuld eenzijdig bij Obama neer te leggen. Maar ik heb gezien hoe Obama wanhopig heeft gevochten om het akkoord te redden terwijl hij van de Chinese afgevaardige keer op keer nul op rekest kreeg. Instemmend citeerde Monbiot de Soedanese afgevaardigde Lumumba Di-Aping, die het akkoord van Kopenhagen een "zelfmoord-pact" noemde, "met als doel dat enkele landen hun economische dominantie behouden".
Soedan heeft zich gedragen als een marionet van China. Het is een van de landen die China vrijwaarde van de plicht om zijn belangenstrijd in het openbaar uit te vechten. Het zat allemaal perfect in elkaar: achter de schermen holde China het akkoord uit, waarna diezelfde overeenkomst door de marionetstaten van China in het openbaar werd afgebrand.
Dit is wat er vrijdagavond laat gebeurde, toen staatshoofden van twee dozijn landen elkaar achter gesloten deuren ontmoetten. Obama zat tussen Gordon Brown en de Ethiopische minister-president Meles Zenawi. Hij zat meerdere uren aan tafel. De premier van Denemarken was voorzitter. Naast hem zat Ban Ki-moon, secretaris-generaal van de VN. Er waren in de ruimte waarschijnlijk slechts 50 ŕ 60 personen aanwezig, de staatshoofden meergerekend. Ikzelf hoorde bij één van de delegaties waarvan ook het staatshoofd het grootste deel van de tijd aanwezig was.
Wat ik zag was diep schokkend. De Chinese premier Wen Jinbao achtte het niet nodig de vergaderingen persoonlijk bij te wonen en liet in plaats daarvan een tweederangs official plaatsnemen tegenover Obama. Deze diplomatieke schoffering was duidelijk en brutaal, evenals het praktische gevolg: een aantal keer gedurende de zitting waren 's wereld machtigste staatshoofden gedwongen te wachten terwijl de Chinese afgevaardigde vertrok om te bellen met zijn "superieuren".
De schuldvraag verschuift
Aan al degenen die geneigd zijn om Obama en de rijke landen in het algemeen de schuld te geven: weet dan dat het de Chinese vertegenwoordiger was die erop aandrong dat de doelen van de geďndustrialiseerde landen, die met elkaar vooraf een emissiereductie van 80% in 2050 hadden afgesproken, uit de overeenkomst zou worden geschrapt. "Waarom mogen we onze eigen doelen zelfs niet noemen?", wilde een woedende Angela Merkel weten. De premier van Australië, Kevin Rudd, raakte zo geďrriteerd dat hij tegen de microfoon sloeg. Ook de vertegenwoordiger van Brazilië wees op het onlogische van China's positie. Waarom zouden de rijke landen deze unilaterale reductie niet aankondigen? Maar de Chinese afgevaardigde zei nee, en ik keek stomverbaasd toe hoe Merkel haar handen wanhopig omhoog hield en zich gewonnen gaf. Nu weten we wat erachter zat. China gokte dat Obama wel de schuld zou krijgen voor het gebrek aan ambities in het akkoord van Kopenhagen. En dat was goed gegokt.
China, soms gesteund door India, vervolgde met alle cijfers die ertoe deden, uit het akkoord te schrappen. Het jaar 2020 waarin de emissies hun piek moesten bereiken om te voorkomen dat de temperatuur verder stijgt dan 2 °C, werd verwijderd en vervangen door wollige zinnen, waarin gesuggereerd wordt dat de emissiepiek "zo spoedig mogelijk" moet worden bereikt. Het langetermijndoel van 50% reductie in 2050, werd eveneens geschrapt. Geen land, met uitzondering misschien van India en Saoedi-Arabië, was het hiermee eens. Ik ben er zeker van dat als de Chinezen niet in de kamer aanwezig waren geweest, wij uit Kopenhagen waren vertrokken met een akkoord. Dan zouden bij de milieubewegingen overal ter wereld de champagnekurken de lucht in zijn gegaan.
Sterke positie
Dus waaraan heeft China het behaalde resultaat te danken? In de eerste plaats had het een extreem sterke onderhandelingspositie. China had geen akkoord nodig. Het was zoals een minister van een ontwikkelingsland tegen me zei: "De Atheners hadden de Spartanen niets te bieden." Aan de andere kant waren in het bijzonder de westerse leiders - maar ook president Lula van Brazilië, Zuma van Zuid-Afrika, Caldéron van Mexico en veel anderen - juist wanhopig op zoek naar een positieve uitkomst. Meer dan enig ander had Obama een sterk akkoord nodig. Amerika had het aanbod van 100 miljard dollar voor de ontwikkelingslanden bevestigd en legde voor het eerst serieuze reducties op tafel (reducties van 17% in 2020 ten opzichte van 2005). Het was duidelijk dat de VS bereid waren dit aanbod nog verder te verhogen.
Bovenal wilde Obama aan het thuisfront laten zien dat hij China kon meekrijgen in een mondiaal raamwerk met regulerende klimaatafspraken. Dan zou de conservatieve senatoren het argument uit handen worden gespeeld dat de Amerikaanse carbonreducties geen concurrentienadeel opleveren voor de eigen industrie. Met de 'midterm elections' voor de deur wisten Obama en zijn staf dat Kopenhagen waarschijnlijk hun enige kans was om met een sterk mandaat te onderhandelen. Dit maakte de hand van China alleen maar sterker, evenals het feit dat India en China geen last hadden van pressiegroepen. Het is een ijzeren regel dat men ontwikkelingslanden de schuld niet geeft. Met name de Indiërs zijn meesters in het zich eigen maken van de taal van gelijkheid ("gelijke rechten op de atmosfeer") in dienst van een planetaire zelfmoord. En de linkse actievoerders en commentatoren hebben zo hun eigen beweegredenen.noot
Met het akkoord ontzenuwd, eindigde de zitting van de staatshoofden met een laatste gevecht toen de Chinese afgevaardigde aandrong dat ook het doel van de eilandstaatjes en de laagliggende landen van niet meer dan ten hoogste 1,5 °C graad opwarming, uit het akkoord zou worden verwijderd. President Nasheed van de Maldiven, ondersteund door Brown, vocht dapper om het getal te redden: "Hoe kan men van mijn land vragen dat het in zee verdwijnt?" De Chinese afgevaardigde veinsde dat hij door die opmerking zwaar beledigd was. Het getal bleef overeind noot, maar omringd door nietszeggende zinnen. Daarmee was de kous af.noot
Het spel van China
De vraag na dit alles is welk spel China heeft gespeeld. In de woorden van een Britse analist met een hoge diplomatieke functie: "Waarom verwierp China niet slechts de klimaatdoelen voor zichzelf, maar stond het ook niet toe dat anderen landen daarover met elkaar bindende afspraken maakten?" De analist die sinds dan vijftien jaar klimaatconferenties bijwoont, concludeert dat China een klimaatregeling wilde afzwakken "zodat er over enige jaren niet opnieuw een beroep op China wordt gedaan om de klimaatambities op te voeren".
Hiermee is niet gezegd dat China de opwarming van de aarde niet serieus zou nemen. Het land is sterk in zonne- en windenergie. Maar de economische groei en de groeiende globale politieke dominantie van China zijn voornamelijk gebaseerd op goedkope kolen. China weet dat het een onbetwiste supermacht aan het worden is. En inderdaad, het land heeft zijn nieuwverworven zelfvertrouwen en spierballen in Kopenhagen getoond. De Chinese koleneconomie verdubbelt elke tien jaar, en China's macht eveneens. De leiders van het land zullen aan hun magische formule niets veranderen zolang het absoluut niet noodzakelijk is.
Kopenhagen was veel slechter dan zomaar een slechte overeenkomst. Want het illustreert de enorme verschuiving in de globale geopolitiek. Deze eeuw is in hoog tempo de eeuw van China aan het worden. Tegelijkertijd heeft de supermacht getoond dat multilateraal milieubeleid niet alleen geen prioriteit heeft, maar zelfs als een beperking wordt beschouwd van China's nieuwe handelingsvrijheid. Ik verliet Kopenhagen diep teleurgeteld. Zo moedeloos had ik mij een tijdlang niet meer gevoeld. Na alle hoop en hype en het mobiliseren van duizenden sloeg een golf van optimisme te pletter tegen de rots van de globale machtspolitiek en het water vloeide terug in zee.
vertaling: Jeroen Vuurboom - 23 dec 2009 (bijgewerkt 7 jan 2010)
|