Dead zones

Oxygen-depleted waters in the 'Dead Zone' are incapable of sustaining many types of aquatic life. (Credit: Courtesy of Kerry St. Pe) (Sciencedaily.)

Er liggen voor de kusten van Noord-Amerika (Oregon^2,3, de Golf van Mexico² o.a.) plekken in zee die men naargeestig dead zones noemt. Dit zijn zuurstofarme plekken waar bijna geen maritiem leven mogelijk is. Op de zeebodem liggen de kadavers van krabben en zeewormen te rotten. Aan de stranden spoelen dode vissen aan. De reproductieve vermogens van vissen veranderen, waardoor er meer mannelijke dan vrouwelijke vissen zijn.^1,2 Behalve de kustgebieden worden ook steeds meer binnenwateren als Lake Erie^2,3 (VS) geplaagd door algen.¹ Een dead zone kan 20.000 vierkante kilometer beslaan, zelfs 70.000 vierkante kilometer. Maar niet alle gebieden zijn zo uitgestrekt. Ook elders in de wereld bestaan zuurstofarme watergebieden. In totaal zijn er ruim 400 dead zones geteld: 150% meer dan in de jaren tachtig.

Een hoofdoorzaak voor het ontstaan van de dead zones is de afvoer via de rivieren (zoals de Mississippi) van grote hoeveelheden menselijk afval en vooral kunstmest (stikstof, fosfaat), dat niet alleen gewassen bemest ook algen en fytoplankton in zee die op hun beurt worden afgebroken door bacteriën en ander micro-organismen op de zeebodem. Bij dit proces wordt zuurstof aan het milieu onttrokken, sneller dan het door de zuurstofrijke lucht kan worden aangevuld. Omdat ook CO2 zuurstof onttrekt aan het zeewater, is er sprake van een dubbele oorzaak. Op deze satellietkaart van ESA zie je een grote hoeveelheid algen voor de kust van China² in de Oost-Chinese Zee. Ook elders op de kaart zijn dergelijke plekken goed te zien: Indonesië, de Kaspische Zee en het Aralmeer bijvoorbeeld.

Er is mogelijk een verband tussen de dead zones en de opwarming van het zeewater, en in verband hiermee, ook veranderende stromingen. Sinds het begin van de metingen in de jaren tachtig, zijn de dead zones, die ook van nature² ontstaan, talrijker geworden (een verdubbeling per decennium). Hun grootte en duur zijn eveneens toegenomen. De 'low oxygen events' zijn seizoensgebonden en verschijnen steeds vroeger in het jaar. Een recent onderzoek stelt dat "unchecked global warming would lead to a dramatic expansion of low-oxygen areas zones in the global ocean by a factor of 10 or more".¹ "Under the worst-case scenario, average ocean oxygen levels will fall by up to 40%, and there will be a 20-fold expansion in the area of 'dead zones', like those already discovered in the eastern Pacific and northern Indian Ocean, where there is too little oxygen for fish to survive. Even in the mid-range scenario, dead zones would expand by a factor of 3 or 4. Cold, deep waters will also be affected if warming stifles the currents that deliver oxygen to greater depths."¹ Een probleem is dat het ontstaansproces, wanneer het eenmaal op gang komt, lange tijd doorgaat en dat het herstel daarna nog zeer veel langer kan duren: "The oxygen content in surface layers will dip to its lowest levels during the 22nd century, and in deep water a thousand years later. Recovery to pre-industrial levels will be very slow: 'Even after 100,000 years, oxygen levels will only have recovered by around 90%.'" (Toegevoegd:) Zie ook dit 'schokkende' rapport, waarin het cumulatieve effect van oorzaken die de oceanen bedreigen wordt omschreven als negatieve synergie: "we have underestimated the overall risks and that the whole of marine degradation is greater than the sum of its parts, and that degradation is now happening at a faster rate than predicted."

Nederland
In vrijwel alle Nederlandse binnenwateren, maar ook in de Noordzee^2,3 en de Waddenzee (en elders in Europa), kan excessieve algenbloei ontstaan, vooral bij warm weer. Kleinere binnenwateren met weinig of geen stroming krijgen er als eerste mee te maken, zoals de haven van Almere. Ook vijvers, natuurzwembaden of de watergebieden van rivieren als de Dommel, Aa en Maas hebben er mee te maken. Verder lees je berichten over Volkerak Zoommeer, en de relatief ondiepe grote meren die temperatuurgevoelig zijn, zoals het IJsselmeer, Markermeer, het Gooimeer en het Eemmeer.¹ Blauwalgen zijn voor de mens schadelijk. Een warme winter, of een warm voorjaar, zoals dat van 2007, geeft algen de kans. De groei van blauwalg kan worden geremd door de (over)aanwezigheid van andere algensoorten doordat de soorten letterlijk in dezelfde vijver vissen. Algenbloei wijst op verontreiniging van het water met stikstof en fosfaat (uit riolen of bodem), of, eventueel in combinatie hiermee, op een afname van biodiversiteit. Zo kunnen ontsmettingsmaatregelen een wildgroei van algen veroorzaken. Voer voor biologen: er bestaat een complexe relatie tussen de temperatuur, algen, troebel water, vis(standen), muggenlarven, watervlooien, zoetwaterwormen, waterplanten, overbemesting (vermesting) en agrarische afvoer, riolen, slibdeeltjes, waterbodems en de grote boosdoeners^2,3 in dit geheel: fosfaat en stikstof.

In de jaren zeventig was het Brielse Meer (voorheen een open verbinding met de Maas) groen van de algen. Zwemmers kwamen even zo groen uit het water. Wij gingen er dikwijls met ons gezin op vakantie. Het waren de hoogtijdagen² van de watervervuiling in Nederland. Het recreatiegebied ligt onder de rook van Pernis en de Botlek. Mannen zaten in kleine motorbootjes te vissen. Paling was populair. Ik herinner me een jaar dat er overal dode vissen dreven, vooral witte voorns. Het jaar daarop gold er een zwemverbod. Wij doken toch het water in. In die tijd dachten wij dat de groene algen veroorzaakt werden door wasmiddelen en door de afvoer van de industrieën uit de omgeving. Het IJsselmeer en het Markermeer kunnen 's zomers nog steeds zwaar groen kleuren. Bij windstil weer kan een jachtje opeens terecht komen in een dichte plaag eendagsvliegjes die het hele wateroppervlak groen kleuren tot aan de horizon. Gezien de temperatuurafhankelijkheid van algengroei speelt ook klimaatverandering een ongunstige rol bij het ontstaan van algenplagen. De afgelopen halve eeuw is het klimaat in Nederland met gemiddeld anderhalve graad Celsius opgewarmd. Voor een gemiddelde waarde is dat behoorlijk veel. De Noordzee is de afgelopen decennia één graad warmer geworden. De warme jaren van het afgelopen decennium brachten veel mediaberichten uit het Nederlandse algenpalet. Een nieuwjaarsduik - toch niet in de warmste tijd van het jaar - kon vanwege blauwalg een keer niet doorgaan. Er waren ook meldingen van de minder bekende roodalg en 'Bourgondisch bloed' dat het water paars kleurt.


Jeroen Vuurboom - 26 jan 2009 (bijgewerkt 21 jun 2011)