|
ZARATHOESTRA herders en nomaden 2 januari 1999 (aangevuld 12 nov 2008) menukaart pythagoras hesiodus  Zarathoestra
Volgens de overlevering kwam het bijzondere kind met een stralende glimlach ter wereld. De kwade geesten rond zijn wieg sloegen op de vlucht. Ook zijn dorpsgenoten voelden zich door zijn komst bedreigd: "Hij straalde zo krachtig dat de dorpelingen bang werden en hem probeerden uit de weg te ruimen" (Zarathushtra). Hun pogingen mislukten. Vuur vermocht hem niet te verbranden en het vee vertrapte hem niet. Met de dieren had Zarathoestra een bijzondere band en hij genoot hun bescherming. Hij vluchtte als jongen de wildernis in en werd grootgebracht door een wolvin. Zarathoestra - de Grieken verbasterden zijn naam tot Zoroaster - werd geboren in het huidige Iran. Zijn geboorte werd meestal in 628 v.C. gedateerd, enige tijd nadat de Perzen in Iran waren gearriveerd. Hij leefde tot 550 v.C. Deze datering is echter omstreden. Zarathoestra zou tenminste drie of zelfs zeven honderd jaar eerder hebben geleefd. Sommigen hebben verondersteld dat er twee Zarathoestra's hebben bestaan. Het zoroastrianisme, eens een wereldgodsdienst, is niet geheel verdwenen, zoals het manicheïsme. Tegenwoordig heeft Zarathoestra wereldwijd nog zo'n 150.000 à 250.000 aanhangers (maar dat aantal slinkt snel). De meesten van hen wonen in Iran en India. Men spreekt ook wel wel van mazdaisme, 'Bah Din', parsisme of vuuraanbidding. Zarathoestra had een hevig verlangen naar wijsheid en rechtvaardigheid. Op zijn dertigste kreeg hij een visioen. Een stralend wezen dat zichzelf voorstelde als Het Goede Doel nam hem mee een berg op waar de God Mazda tot hem sprak. Zarathoestra daalde af met een boodschap voor de mensheid. Zo werd hij de profeet van misschien wel de eerste monotheïstische wereldgodsdienst die met tussenpozen (549 - 330 v.C. achemenid empire; 220 v.C. - 227 n.C arsasid empire; 220 - 651 n.C. sasanian empire - Ichaporia, 1997) in Perzië bloeide tot halverwege de zevende eeuw na Christus toen het Sassanidisch rijk (een perzische dynastie) door moslims werd overmeesterd en het 'mazdaïsme' werd vervolgd. Zarathoestra verkondige de boodschap van één God, Ahura Mazda (Ohrmazd), 'Wijze Heer', schepper van hemel en aarde. Mazda is omgeven door zeven liefdadige geesten, waaronder Spenty Mainya (Heilige Geest), Asha Vahishta (Recht en Waarheid) en Vohu Manah (Rechtvaardig Denken). De leer is sterk dualistisch: Mazda's tegenstrever Ahriman (de Leugen) belichaamt al het kwaad. Ellende en ongeluk zijn van Ahriman afkomstig en van zijn boze geesten (daevas, "ontleend aan de oude Indo-Iraanse goden", Spencer). Maar de mens is vrij om te kiezen en daarom verantwoordelijk voor zijn lot en redding. Elke daad zal worden beoordeeld. De rechtvaardige wordt beloond met integriteit. Hij zal het eeuwig koningkrijk van vreugde en licht binnengaan. Zarathoestra deelt de mensheid in in hetzij goed, hezij slecht. Uiteindelijk, aan het einde der tijden - volgens de mazdaïstische jaartelling in het jaar 12.000, ongeveer 2500 n.C. - zal in een laatste oordeel De Wijze Heer het kwaad definitief verdelgen. De wereld zal dan worden vernieuwd en allen zullen leven in een paradijs. Er zal dan een einde komen aan de kosmische strijd tussen Goed en Kwaad. Avesta De heilige teksten van het zoroastrianisme zijn verzameld in de Avesta. Ze werden voor het eerst opgeschreven in de 6e eeuw v.C. maar de mondelinge traditie waaruit ze zijn voortgekomen zou nog zo'n duizend jaar ouder kunnen zijn. Toen Alexander de Grote rond 330 v.C. Perzië veroverde werd de bibliotheek van Persepolis vernietigd en de Avesta ging toen verloren.  Persepolis "Zoroastrianism, unlike Judaism, has suffered greatly from the destruction of its texts - first, in the conflagration set by Alexander the invader in 330 B.C. which destroyed the library at Persepolis, and later by invading Arabs and Mongols." - Shapero Vierhonderd jaar na Alexander gaf koning Valkash opdracht om de Avesta te reconstrueren. Nog eens twee honderd jaar later voltooiden de perzische heersers Ardeshir en diens opvolger Shahpuhr de reconstructie. Dankzij het voortleven van een mondelinge traditie was het de priesters gelukt om uit het geheugen en met behulp van enkele overbijfselen vijf van de oorspronkelijke een en twintig boeken (Yasna, Khorda Avesta, Vendidad, Visperad en Yasht) van de Avesta althans gedeeltelijk te reconstrueren. Het boek Vendidad bleef geheel intact. "The Sassanians brought together a whole group of compositions by different generations of authors, which they collectively called the Yasna, without appreciating that some of these were Zarathushtra's own compositions, written in a more ancient form of language than normal Avestan." (Home of Zarathushtra). In de achttiende eeuw ontdekte men dat een speciale groep naar vorm en taal afwijkende hymnen uit de Yasna zijn geschreven in een oudere vedische zustertaal. Deze verzen, de Gathas worden aan Zarathoestra toegeschreven. Grazige weiden Het lijkt onmogelijk om uit de geïnspireerde 'utterances' van de Gathas, die direct tot Mazda zijn gericht, iets concreets te concluderen over de praktische leer van Zarathoestra. In elk geval niet dat hij een vegetariër was. "Zarathushtra did not compose the Gathas to teach people, but to invoke and glorify Ahura Mazda in a predominantly psalmodic way, very far from any dogmatic systematizing" (Helmut Humbach, Gathas I, 1991, pg. 81, geciteerd naar Gathas). De beginzin zet de toon en stijl: Met gespreide handen om hulp smekend, O Mazda, zal ik bidden voor de werken van de heilige geest, O Gij Rechtvaardige, opdat ik de Goede Gedachte en de Ziel van de Os mag behagen. De goede gedachte: het accent ligt volledig op de innerlijke kwaliteiten: rechtvaardigheid, waarheid, zuiverheid. Hiervan zijn de uiterlijke deugden een uitvloeisel: Hoor de waarheid aan met uw oren en laat een ieder beslissen met een zuivere geest. Laat een ieder voor zichzelf oordelen wat hij behoort te doen. - Gathas (Y30) Wat goed en rechtvaardig is wordt dus overgelaten aan een zuiver geweten. Het zoroastrianiamse is daarom niet met het vegetarisme in strijd. Het is 'capable of accommodating modernity without any change in the essence of the law'. "The Gathas teach man to be mindful of his or her physical and mental health. With acquired knowledge, advancements in health sciences and technology one must make decisions as to one's diet, and the type of meat or drink one consumes." Er wordt wel beweerd dat Zarathoestra geen vlees zou hebben gegeten: hij was een "an abstainer from meat" (Colin Spencer). Het is me nog niet gelukt te achterhalen waaruit dit zou kunnen blijken. Dat Zarathoestra de dierenoffers aan de kwade geest Ahriman verbood (Spencer), is geen bewijs voor zijn vegetarisme. Integendeel, want daaruit kan men afleiden dat aan de goede God Mazda dan wél moest worden geofferd. Maar in de beschrijving van (zuiverings)rituelen en offers worden wel uitsluitend plantaardige 'ingrediënten' genoemd: rijst, bloemen, granen, krenten, kokosnoot, granaatappel, amandelen enz. (Nigosian, Ch. 5). En vergelijk ook deze tekst van Dastir Hurshed. D. Dabu. Maar wat moeten we dan aan met de dikwijls terugkerende retorische frase uit het gebedenboek Khorda Avesta? Op de hoogvlakte Hukairya bracht Yima Khsaheta, de goede schaapherder, een offer van honderd hengsten, duizend ossen en tien duizend lammeren en een plengoffer ... Ook de volgende citaten zijn met een vegetarische praktijk in strijd: Mayest thou receive, O holy young king Vishtaspa! (a house) with a hundred ... ten thousand large windows, ten thousand small windows, all the year long, O holy Vishtaspa! never growing old, never dying, never decaying, never rotting, giving plenty of meat, plenty of food, plenty of clothes to the other worshippers of Mazda. For his brightness and glory I will offer unto him a sacrifice worth being heard, namely, unto Asha-Vahishta, the fairest - the Amesha-Spenta. Unto Asha-Vahishta, the fairest, the Amesha-Spenta, we offer up the libations, the Haoma and meat, the baresma, the wisdom of the tongue, the holy spells, the speech, the deeds, the libations, and the rightly-spoken words." ... "Who now will offer me the libations with the Haoma and the holy meat? To whom shall I give wealth of male children, a troop of male children, and the purification of his own soul? Now I ought to receive sacrifice and prayer in the material world, by the law of excellent holiness." ... "Hail to Mithra, the lord of wide pastures, who has a thousand ears and ten thousand eyes! Thou art worthy of sacrifice and prayer: mayest thou have sacrifice and prayer in the houses of men! Hail to the man who shall offer thee a sacrifice, with the holy wood in his hand, the baresma in his hand, the holy meat in his hand, the holy mortar in his hand, with his hands well-washed, with the mortar well-washed, with the bundles of baresma tied up, the Haoma uplifted, and the Ahuna Vairya sung through." ... "the Haoma and meat, with the baresma, with the wisdom of the tongue, with the holy spells, with the words, with the deeds, with the libations, and with the rightly-spoken words" [KA_SBE2.txt] Misschien mag men deze zinnen niet al te letterlijk opvatten. Maar voor de huidige zarathoestrianen lijkt het vegetarisme geen halszaak te zijn. Nergens op hun websites vindt men een bespreking van het onderwerp en de 'traditionele' gerechten in Zoroastrian Cooking zijn alle gebaseerd op vlees. Zarathoestra, opgeleid als priester, heeft met de traditie van zijn tijd gebroken. Hoe ver kon hij gaan? En wat betekende de breuk voor de dierenofferpraktijken? De oude Iranezen vereerden diverse goden. Mithra was de god van het lot, de oorlog en de gerechtigheid. Hij werd vereerd met dierenoffers. Dan was er Vivhvant, de zonnegod. Diens zoon, Yima, gold als de oprichter van het stierenoffer. "Those who consumed the flesh of the sacrifice given them by Yima became immortal", schrijft Nigosian in The Zoroastrian Faith (2007). Het volgende geeft ons althans enige duidelijkheid omtrent de positie van Zarathoestra ten aanzien van het dierenoffer: "That this sacrifice took place after dark, or in a sunless place, seems to be implied by Zoroaster's condemnation of those priests who said that the sun and the ox were the worst thing the eye could see (Yasna 32.10). Moreover, this animal sacrifice, combined with the rite of haoma, must have been an unseemly and orgiastic affair accompanied by shouts of joy, because Zoroaster condemned the filthy (literally "urine") drunkenness of the priests, and their attempts to deceive the people." Een veroordeling dus? Niet zonder meer, want Nigosian voegt toe: "Whether Zoroaster was opposed to the ritual as such, or only to the form of the ritual, is difficult to decide." De tekst uit Yasna 32:12 luidt: "Mazda uttered evil against them, who destroy the life of the Ox with shouts of joy..." De Os representeert volgens Nigosian het dierenrijk. Maar tegelijkertijd schrijft hij dat "the bull-sacrifice is still practised today in various forms" (p.19-20). Verwarrender kan het bijna niet. Elders lees je weer dat de breuk met de Mithra-verering wel degelijk heeft geleid tot afschaffing van het dierenoffer. De tekst van Yasna 32:8 luidt: "Among these sinners, we know, Yima was included, Vivanghen's son, who desiring to satisfy men gave our people flesh of the ox to eat. From these shall I be separated by Thee, O Mazda, at last." Ook priesterlijke bemiddeling was niet meer nodig. Dat leidde slechts tot corruptie. Afgodsbeelden en tempels werden afgeschaft, roes en bedwelming veroordeeld. Het zeer oude haoma-ritueel veranderde eveneens onder Zarathoestra's invloed. Dat de rituele drank, bestaande uit een plantenextract van de haomaplant vermengd met melk, water, boter en granaatappelsap, een hallucinogene werking zou hebben, zoals dikwijls is beweerd, lijkt onjuist. De bioloog Warnar Moll schrijft daarover: "Zoroaster verwierp de oude priester-cultus van de Mithra-dienst en wijzigde het Haoma ritueel. Het ritueel wordt tegenwoordig nog door de Zoroastriërs beoefend, waarbij de plant Ephedra (Ephedra gerardiana of Ephedra vulgaris) wordt gebruikt. (...) De dagelijks ingenomen dosis Ephedrine van de drank van de Zoroastriërs blijkt (...) veel lager dan de NOEL om ook maar enige hallucinatie te kunnen veroorzaken" (Moll 2008). Wat overblijft is een droge, nuchter-heldere geloofspraktijk. Het vegetarisme is geen onderdeel van de leer van Zarathoestra, maar is er ook niet mee in strijd. De kernboodschap is geestelijk, abstract, deels oningevuld: het gaat om goede gedachten, goede woorden, goede daden. Dat zijn mooie woorden om mee te eindigen. Misschien kan men zeggen dat Zarathoestra, net als de bijbelse Jesaja, een 'diervriendelijke' profeet is: "In addition to the strong mandates to tell the truth and be just, Zarathushtra also taught practical things like tilling the soil, raising grain, growing fruits, rooting out weeds, reclaiming wasteland, irrigating barren ground, and treating animals kindly, especially cows who serve farmers. He severely castigated the Turanian nomads who after killing cattle as sacrifices went out on violent raids, destroying fields and produce" (Zarathushtra). Hieruit blijkt een 'oriëntatie' op het geordend agrarisch leven. Daarmee zijn de aanwijzingen om onkruid en ongedierte te verdelgen in overeenstemming. Wat het vegetarisme betreft, zowel Jesaja als Zarathoestra kondigen aan dat de mens in de eindtijd geen vlees meer zal eten (zie ook hier). De dieren hebben bij Zarathoestra een ziel: "The Gathas and their closest supplement Haptanghaiti (which we believe was composed by one or more companions of Zarathushtra) give us an altogether new view. The study of all the instances found in the two scriptures shows that men and animals, in fact, the living world have souls. Soul is associated with conscience, intellect, teaching, choice, thoughts, words, and deeds." ... "The singers of Haptanghaiti join in by venerating the soul of the living world, their own souls, those of their domesticated animals, and particularly "the souls of law-abiding, righteous persons, born in whatever land, both men and women, whose consciences are growing, have grown, or shall grow" (Home of Zarathustra). In de eeuwen waarin Zarathoestra, Orpheus en Hesiodus en de 'agrarische' profeten Jesaja en Hosea leefden was het agrarisch bedrijf bezig oudere, meer primitieve leefvormen te verdringen. (In landen als Nigeria en Soedan bestaan zulke conflicten tussen herders en nomaden nog steeds.) Zarathoestra weerspiegelt de strijd tegen de nomaden, een tegenstelling die theologisch wordt gefundeerd met als resultaat een absoluut metafysisch onderscheid tussen goed en slecht: "the good were settled herdsmen or farmers caring for their cattle and living in a definite social order. The bad, the followers of the Lie, were thieving nomads, the enemies of agriculture and careful animal husbandry" (Spencer). In een beeld spreekt Zarathoestra van de grazige weiden der Waarheid en zijn leer wordt wel 'verklaard' als een uitdrukking van zorg om de toestand van akkers en weidegronden. Het oorspronkelijke doel zou zijn om de herders, de ware erfgenamen van het land, te verenigen tegen de roofzuchtige nomaden en de dierenoffer-cultussen. Tot slot een lang citaat uit Shapero[?]: "There are also civil laws, also extreme to our modern eyes, which deal with everything from violence and sexual transgressions to abuse of animals and people ... In later Zoroastrian traditions, the seven Amesha Spentas, including Vohu Manah, were personified and became living spiritual entities sometimes compared to "archangels." Each one of these was considered the guardian of one sector of the created world. Vohu Manah, in this tradition, is the guardian of the Animal world, and is often associated with cattle and the life-giving cows which were so important to Zarathushtra's people. The reasons for the association of Good Mind with Animals are unclear, but it is in keeping with Zoroastrian reverence for the living world that Good Mind includes caring for animals, without cruelty or exploitation. Zarathushtra's ideal person, in the Gathas, is often called a "herdsman," which is analogous to the Biblical "shepherd." To participate in the Good Mind of Ahura Mazda means to preserve and renew the whole world, which is often symbolized by the Prophet as a "joy-bringing cow." Thus through Good Mind we know the Good, for animals, human beings, and the wider world, and thus reach the God who is the source of all that is good." ... The sacrifice mentioned here, by the way, is not a real sacrifice but one of prayers: We sacrifice unto Mithra, the lord of wide pastures, who is truth-speaking, a chief in assemblies, with a thousand ears, well-shapen, with ten thousand eyes, high with full knowledge, strong, sleepless, and ever awake..." Invloeden Het zoroastrianisme zou veel invloed hebben uitgeoefend, niet alleen op de Grieken (Anaximander, Heraclites, Pythagoras, Plato en de mysterieën) en het hindoeïsme, maar vooral op de andere monotheïstische en dualistische godsdiensten: islam, jodendom (in het bijzonder op de essenen) en de christelijke 'gnosis', met name die van Mani, die Jezus, Boeddha en Zarathoestra als zijn voorgangers beschouwde. Tussen de Avesta en het Oude Testament is een groot aantal parallelen aan te wijzen. Zo is de zin voor zuiverheid tot in zekere details vergelijkbaar met het bijbels reinheidsconcept. De Vendidad ('Wet tegen de demonen') bevat priesterlijke instructies en reinheidswetten. "It is a mixture of later Zoroastrian mythology, full of strange imaginings, and extreme purity laws, reminiscent of the Hebrew laws in Leviticus and Numbers" (Shapero). Waar de bijbel gebiedt: "gij zult van uw vee niet twee verschillende soorten laten paren", daar vindt men in de Vendidad een afschuw voor de kruisingen tussen honden en wolven: O Maker of the material world, thou Holy One! Which of the two wolves deserves more to be killed, the one that a he-dog begets of a she-wolf, or the one that a he-wolf begets of a she-dog? Ahura Mazda answered: 'Of these two wolves, the one that a he-dog begets of a she-wolf deserves more to be killed than the one that a he-wolf begets of a she-dog. Vergelijkbaar is ook de afkeer van offers aan (dierlijke) afgoden en kwade geesten. Een willekeurige greep uit de overige overeenkomsten tussen het Oude Testament en Zarathoestra: de verdeling van de wereldgeschiedenis in een paradijselijke oorsprong, een zondig en miserabel tussenstuk - het heden - en een apocalyptische heilsboodschap voor de toekomst inclusief het grote eindoordeel; God is de enige God (in het jodendom zou dit gegeven een latere toevoeging zijn), voorgesteld als een herder; het dualisme Goed versus Kwaad: God en Duivel (in het jodendom eveneens een latere toevoeging) met de hel als een duistere plaats onder de grond; het bestaan van kwade geesten en engelen; een gevoel voor de rechtvaardige behandeling van de sociaal zwakke; een sterke zin voor volk, familie en geslacht (orthodoxe parsisten trouwen dikwijls binnen de eigen stam of familie). Net als de profeet Mozes kwam Zarathoestra stralend van een berg met een boodschap voor zijn volk; een sterk en dominant waarheids- en rechtvaardigheidsbegrip met bijbehorende zware straffen op overtreding. Toch kan men uit deze overeenkomsten niets met zekerheid concluderen over eventuele wederzijdse beïnvloeding tussen de twee godsdiensten. Een hard bewijs daarvoor ontbreekt, aldus Kjeilen. Dit geldt ook voor de vraag of Zarathoestra een vegetariër is geweest. Wel kan men zeggen dat het zoroastrianisme een besef van menselijke verantwoordelijkheid en afhankelijkheid van mensen ten opzichte van het vee heeft helpen articuleren. Bronnen -Avesta 1898 -Development of the Movement (zj) -The Gathas of Zarathushtra (zj) -Home of Zarathustra (March 1998) -Ichaporia (1997) -Kjeilen (1996-1997) -Louter (1997) -Moll (2008) -Nigosian (2007) -Shapero (1995-96) -Smitha (1998) -Spencer (1993) -Zarathushtra (zj) -Zoroastrian Cooking (zj) menukaart pythagoras hesiodus |
